Słowo synagoga pochodzi od greckiego synagoge – miejsce zebrań. Jest to żydowski dom modlitw, a zarazem miejsce zgromadzeń gminy żydowskiej oraz studiowania Tory i Talmudu. Polskie słowo odpowiadające pojęciu synagogi to bożnica.

W dawnej Polsce synagogi miały liczne funkcje istotne dla społeczności żydowskiej – były one siedzibami władz gminy żydowskiej i sądu rabinackiego; czasem mieściły się tam stołówki, schroniska, a nawet więzienia. Synagoga służy przede wszystkim do modlitw, natomiast nie jest światynią w chrześcijańskim znaczeniu tego słowa. Za jedyną świątynię judaizm uznaje Świątynię Jerozolimską. Istniały trzy Świątynie Jerozolimskie:

• Pierwsza Świątynia, istniejąca w latach 966–586 p.n.e., zbudowana podobno przez króla Salomona, zniszczona przez wojska Nabuchodonozora; wierzy się, że była w niej przechowywana Arka Przymierza, która zaginęła podczas najazdu armii babilońskiej;
• Druga Świątynia, istniejąca w latach 520–20 p.n.e.; w II w., za panowania Antiocha IV Epifanesa przekształcona w świątynię boga Baala; Juda Machabeusz ponownie poświęcił świątynię;
• Świątynia Heroda (20 p.n.e. – 70 n.e.) – świątynia wybudowana na nowo za czasów Heroda Wielkiego; została zburzona przez Rzymian.

Budowa i elementy

Najważniejszym elementem synagogi są zwoje Tory – tekst Pięciu Ksiąg Mojżeszowych, napisany ręcznie na zwoju pergaminu nawiniętym na drewniane wałki. Przechowuje się je w skrzyni zwanej Aron ha-kodesz, we wnęce w ścianie synagogi zwróconej ku Jerozolimie. Aron ha-kodesz jest osłonięta ozdobną kotarą zwaną parochet. Nad Aron ha-kodesz wisi lampka o nazwie Ner tamid – wieczne światło, paląca się zawsze, nawet jeśli nikogo nie ma. W synagodze znajdziemy także bimę – podwyższenie z pulpitem do czytania Tory, oraz menorę – siedmioramienny kandelabr będący symbolem narodu żydowskiego i Izraela.

Historia i architektura

Przypuszcza się, że pierwsze synagogi powstały w VI w. p.n.e., w czasie wysiedlenia Żydów do Babilonu; natomiast najstarsze wzmianki o synagodze pochodzą z egipskiego dokumentu z III w. p.n.e., a do dzisiejszych czasów zachowały się pozostałości synagogi z II w. p.n.e. na wyspie Delos.

Jeśli chodzi o architekturę, synagogi przeważnie były budynkami w stylu charakterystycznym dla czasu i miejsca, w którym się znajdowały. Przykładowo, synagogi rzymskie były budowane i zdobione w rzymskim stylu klasycznym. W średniowieczu synagogi Żydów sefardyjskich miały układ bazylikowy i były zdobione w stylu mauretańskim. Natomiast synagogi Żydów aszkenazyjskich musiały, zgodnie z ograniczeniami narzuconymi przez władze miast, być budynkami niewyróżniającymi się z otoczenia, więc czasem miały elementy charakterystyczne dla architektury gotyckiej, ale często były bardzo skromne i pozbawione zdobień.

Ponieważ główna sala modlitewna była przeznaczona dla mężczyzn, w średniowieczu w synagogach pojawiły się babińce – specjalne sale dla kobiet. Pierwsze wzmianki o babińcach pojawiają się w XIII w., natomiast w XV i XVI w. stały się one powszechne. Babińce musiały mieć osobne wejście i być tak usytuowane, by znajdujące się w nich kobiety nie były widziane ani słyszane przez mężczyzn, gdyż uważano, że mogłyby rozpraszać mężczyzn podczas modlitwy.